Dwingende Jossen laten publiek veel vrijheid

Scène uit ‘De Jossen’ (foto: Peter Kouijzer)

GEZIEN: Vrijdag 1 november, Theater De Verdieping, Zierikzee: ‘De Jossen’ – Theatergroep Zierik; tekst: Tom Lanoye; regie: Nelleke Tamerus; spel: Yolanda Smits, Maryse van de Plasse, Tamara van As, Margaret van Velthoven, Inge Kooijmans, Nettie Jumelet, Mels Hoogenboom, Justin Troost; muziek: Frans Blanker.

Ze leven met z’n achten in ‘Het Josdom’ en ze heten allemaal Jos. Dat is praktisch, want onderscheid hoeft er niet te zijn. Ze vormen immers een hechte groep, waarin iedereen gelijk is en waarin ze allemaal dezelfde gevoelens en opvattingen hebben. Dat voelt als een warm bad, als een veilig nest. Het moet heerlijk zijn om in ‘Het Josdom’ te vertoeven.

Nou ja…totdat je voelt dat je toch niet altijd zo gelukkig bent binnen zo’n dwingende groep, dat je af en toe ook wel eens iets voor jezelf wilt doen, iets anders wilt vinden en denken dan die anderen binnen de groep. Dan….ga je ineens even buiten de kring staan, maar dat betekent dan meteen een enorme stap waar heel veel moed voor nodig is. Want je weet, dat de anderen niet blij zullen zijn, het niet kunnen of willen begrijpen, je zo snel mogelijk weer terug in de kring willen hebben. Dat ze er alles aan zullen doen om je te overtuigen dat je aan het dwalen bent. Dat ze op allerlei manieren zullen proberen om je volledig ‘terug te bekeren’.  Door ogenschijnlijk een beetje mee te bewegen met jouw twijfels, maar ook door je geen kans te geven te ontsnappen, door je letterlijk de pas af te snijden. En als dat allemaal niet werkt dan maar door je letterlijk dood te knuffelen.  Het vergt moed en doorzettingsvermogen om uit zo’n knuffeldood te herrijzen, maar als dat lukt, lonkt ook de vrijheid: schitterend én angstaanjagend, want je weet niet hoe die vrijheid eruit zal zien, of er daar ook muziek zal klinken en er een warm nest zal zijn. Maar wat je wel weet is, dat je er jezelf zult mogen zijn.

Scène uit ‘De Jossen’ (foto Peter Kouijzer)

In ‘De Jossen’ wordt dit thema op knappe wijze verbeeld en verteld.  Auteur Tom Lanoye gooide alle tekst van alle Jos-personages op een hoop en liet aan de regie over om de teksten per Jos te verdelen. Nelleke Tamerus is daarin zeer zorgvuldig te werk gegaan en heeft daarmee herkenbare mensen gecreëerd, die reageren zoals je vanuit hun persoon kunt verwachten. ‘De Jossen’ is een absurdistisch toneelstuk, dus geen zeer toegankelijk verhaal dat je als toeschouwer op een bordje geserveerd krijgt. Maar het publiek krijgt wel heerlijke metaforen opgediend om de tanden in te kunnen zetten en daarmee ook de vrijheid krijgt voor je eigen herkenning. Iedereen heeft immers wel een ervaring die op enigerlei wijze vergelijkbaar is met ‘De Jossen’: Het uiteen vallen van een vriendschap, je niet meer kunnen verenigen met de opvattingen van een ander, je eigen ambities en verlangens willen gaan volgen, maar ook het star vasthouden aan tradities en verbanden omdat ze ooit wél leuk waren.

Het klinkt misschien wat zwaar, maar dan moet snel gezegd worden dat de cast fijn, licht en humorvol spel brengt als evenwichtig presterend ensemble. Fijn om naar te kijken, al had de kleding misschien net wat meer aandacht mogen krijgen. De afstemming in kleuren en nuances doet het goed, maar iets meer uniformiteit had die acht Jossen wellicht gepast. De live-muziek door multi-instrumentalist Frans Blanker geeft de voorstelling een belangrijke meerwaarde, want voegt spanning, sfeer en extra groepsgevoel toe.

‘De Jossen’ is een opmerkelijk stuk, geen hapklare brok, maar weer een fijne productie in de rijk gevarieerde opvoeringsgeschiedenis van Theatergroep Zierik. Nog te zien op: 2, 8, 9, 10 (matinee) 15, 16 en 17 (matinee) november. De avondvoorstellingen beginnen om 20.00 uur, dat zondagmatinees om 14.30 uur. Kaarten à € 12,50 zijn te reserveren via: www.theatergroepzierik.nl

 

Je onderscheiden in groep vergt moed

Knusse scène in ‘Het Josdom’ (foto: Peter Kouijzer)

‘Val en revival der saamhorigheid’ is de ondertitel van het toneelstuk ‘De Jossen’ van de bekende Vlaamse schrijver Tom Lanoye. Het stuk gaat vrijdagavond 1 november 2019 in première bij Theatergroep Zierikzee in theater De Verdieping in Zierikzee, onder regie van Nelleke Tamerus.

Die ondertitel zegt veel over het thema van het verhaal: Het spanningsveld tussen eigen identiteit en groepsdruk. ,,Dit stuk stond allang op mijn lijstje om te regisseren. Om verschillende redenen’’, laat Nelleke weten. ,,In de eerste plaats om de prachtige teksten. Tom Lanoye gebruikt een mooi soort klassieke Vlaamse taal. Dat spreekt me aan. Verder heb je als regisseur heel veel ruimte en vrijheid voor eigen interpretatie, ook bij de vormgeving en tenslotte vind ik het thema ook heel boeiend.’’  Nelleke zegt die worsteling tussen het groepsgevoel en individu wel te herkennen. ,,Ik heb daar zelf ook best lang over gedaan. Binnen een groep  conformeerde ik me meestal aan de meningen daarbinnen. Het heeft wel even geduurd voor ik voor mezelf durfde te gaan spreken. Het voelt in feite ook veilig om binnen de saamhorigheid van een groep te blijven.’’ Nelleke denkt dat veel meer mensen die twijfel herkennen.  Binnen kerkgemeenschappen zullen, volgens haar, ook wel mensen zijn die het voor zichzelf niet altijd helemaal eens zijn met alle opvattingen en standpunten daarbinnen. Ook het uit de kast komen over seksuele geaardheid blijkt anno 2019 voor velen vaak nog een worsteling, meent Nelleke. In ‘De Jossen’ wil zij deze thematiek op absurdistische, humoristische en vooral ook herkenbare wijze tot uiting brengen.

Het verhaal speelt zich af in het zogeheten ‘Josdom’, een gemeenschap van bewoners die de toeschouwers graag laten meegenieten van hun warme cultuur, gebaseerd op saamhorigheid en pure liefde. Ze heten ze allemaal Jos. Dat is gemakkelijk: één keer roepen en ze reageren allemaal. En niet alleen hun naam is hetzelfde; ze zijn hetzelfde, ze horen bij elkaar, ze houden van elkaar. Er is geen ik, geen jij er is alleen maar wij. ,,Samen mij zijn, samen vrij zijn.’’ Dat klinkt prachtig, maar in de praktijk blijkt het toch wat anders uit te pakken. Er is namelijk een knelpunt: De principes van gelijkheid en vrijheid blijken met elkaar te botsen.

Scène uit ‘De Jossen’ (foto Peter Kouijzer)

Tom Lanoye schreef dus de tekst, maar laat het aan de regie over aan welke ‘Jos’ die teksten worden toebedeeld. ,,Dat was een hele puzzel, maar boeiend om te doen’’, laat Nelleke weten. ,,Het is wel een absurdistisch stuk, maar ik wilde wel personages van vlees en bloed neerzetten, zodat de toeschouwers verbinding kunnen krijgen met de mensen op de speelvloer en er herkenning ontstaat met de situatie waarin ze verkeren.’’

In ‘De Jossen’ spelen acht personages, waarbij geen onderscheid wordt gemaakt tussen man en vrouw. De spelers zijn: Yolanda Smits, Maryse van de Plasse, Tamara van As, Margaret van Velthoven, Inge Kooijmans, Nettie Jumelet, Mels Hoogenboom, Justin Troost. Een belangrijk aandeel in de voorstelling heeft ook multi-instrumentalist Frans Blanker. ,,Ik wilde zo graag live muziek in de voorstelling. Juist omdat muziek het gevoel van saamhorigheid extra kan versterken’’, zegt Nelleke.

‘De Jossen’ is na de première op vrijdag 1 november ook te zien op: za. 2, vr. 8, za. 9, zo. 10 (matinee), vr. 15, za. 16 en zon. 17 (matinee) november. De avondvoorstellingen beginnen om 20.00 uur, de matinees om 14.30 uur. Theater De Verdieping, Jannewekken 19a, Zierikzee, ingang Lange Pad (parkeren Gasthuisboomgaard). Info en kaartverkoop: www.theatergroepzierik.nl

 

ZNF 2019: ‘Dat zullen wij nog wel eens zien en ….horen!’

Het mooiste dat je als festivalorganisatie kan overkomen is heisa! Dat biedt immers een berg extra publiciteit, trekt aandacht van mensen die anders misschien nauwelijks belangstelling hadden voor één van de voorstellingen, maar zodra er reuring ontstaat, valt er echt wat te beleven. Dan gaan mensen er over praten en dan wil iedereen – nou ja – bijna iedereen er ook een mening over hebben.

Wat zal directeur Henk Schoute van het Zeeland Nazomerfestival dan ook blij zijn met het geheven vingertje van de SGP in Middelburgen de wens dat het ZNF moet stoppen met producties waarin gevloekt wordt. De SGP vindt dat er geen subsidiegeld besteed moet worden aan voorstellingen met teksten die sommige toeschouwers als ‘grof’ zouden kunnen ervaren.  Schoute had dat vuurtje zelf al lekker aangewakkerd met een waarschuwing bij de uitnodiging voor de openingsvoorstelling vanavond (dinsdag 27 augustus 2019) in de Schouwburg Middelburg. Het betreft het toneelstuk ‘Wie is bang’, geschreven door Tom Lanoye en geregisseerd door Koen de Sutter.  Schoute hanteerde de ‘kijkwijzer’ en maakte de genodigden attent op het feit dat er stevige taal in ‘Wie is Bang’ gebruikt wordt. Hij voegde er het icoontje van ‘grof taalgebruik’ aan toe. Een gewaarschuwd mens telt immers voor twee. Schoute was op dit punt vorig jaar al door ervaring wijs geworden. Naar aanleiding van het toneelstuk ‘De Blinden’ tijdens ZNF 2018 stelde de SGP toen ook al de vraag of ‘je je huis moet openstellen voor uitingen waarbij  veel mensen op hun ziel worden getrapt?’.

Het blijft natuurlijk een onoverbrugbare kloof tussen een orthodox christelijke politieke partij en hedendaagse theatermakers. Discussie zal beide partijen niet bij elkaar kunnen brengen. De vraag dringt zich echter op of de SGP-fractie Middelburg  beseft hoeveel dienst zij het ZNF 2019 met haar geheven vingertje bewijst? Want…….zou het er nou echt zo heftig aan toe gaan in ‘Wie is bang’? Zou er echt zo hard gevloekt worden dat we ons gekwetst voelen? Daar zijn wellicht nu toch aanzienlijk meer mensen benieuwd naar dan alle toneelliefhebbers die toch al  komen kijken naar een gloednieuw stuk van Tom Lanoye met acteerkanonnen als Els Dottermans en Han Kerckhoffs onder deskundige regie van Koen de Sutter.

‘Wie is bang’, godslasterlijk? Dat zullen wij nog wel eens zien en horen! Ik wel in elk geval en ik verheug mij mateloos op de voorstelling van morgenavond.